Xe vận tải vũ khí, hàng hóa của Đoàn 559 vượt qua trọng điểm Ngã ba Đồng Lộc để vào chiến trường.  Ảnh tư liệu

Quyết định chiến lược của Cách mạng

Trên thực tế, đường Trường Sơn xuất hiện từ trong cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp, tuy nhiên đó chỉ là những con đường mòn nhỏ hẹp, hình thức vận chuyển chủ yếu là gùi thồ đơn giản. Sang thời kỳ chống đế quốc Mỹ xâm lược, trước yêu cầu ngày càng cao của tiền tuyến miền Nam, nếu chỉ dựa vào những con đường mòn nhỏ hẹp như vậy thì không thể vận chuyển đủ và kịp thời nhân lực, vật lực cho quân và dân miền Nam đánh Mỹ; cho nên, việc khai thông, mở rộng hệ thống đường mòn Trường Sơn thật sự cấp thiết. Nhận thức rõ yêu cầu của thực tiễn lịch sử, tháng 5-1959, Hội nghị Trung ương Đảng lần thứ 15 khẳng định: “Đây là một việc làm lớn, có ý nghĩa chiến lược, quan hệ trực tiếp đến sự nghiệp giải phóng miền Nam, thống nhất Tổ quốc”.

Ngày 5-5-1959, Tổng Quân ủy (nay là Quân ủy Trung ương) quyết định thành lập Phòng Nghiên cứu công tác chi viện quân sự miền Nam, trực thuộc Bộ Tổng tham mưu, có nhiệm vụ: mở một con đường đặc biệt trên dãy Trường Sơn từ Bắc vào Nam để chuyển nhân lực, vật lực từ miền Bắc phục vụ cách mạng miền Nam cũng như cách mạng Lào và Campuchia. Đến ngày 19-5-1959, Bộ Chính trị Trung ương Đảng quyết định thành lập Đoàn 559, xây dựng tuyến chi viện chiến lược - đường Trường Sơn trên bộ và trên biển. Vai trò của đường Trường Sơn được Bộ Chính trị và Tổng Quân ủy khẳng định là: “Con đường chi viện miền Nam, cho bạn là cơ bản nhất, chủ yếu nhất, có ý nghĩa chiến lược vô cùng quan trọng trước mắt và lâu dài”. Ngày 19-5-1959 trở thành Ngày truyền thống của Đoàn 559 - Đường Trường Sơn - Đường Hồ Chí Minh và Bộ đội Trường Sơn.

Năm 1973, trong dịp vào thăm và kiểm tra bộ đội đường Trường Sơn, đồng chí Lê Duẩn, Bí thư thứ nhất Ban Chấp hành Trung ương Đảng phát biểu: “Vinh quang thay Bộ đội Trường Sơn anh hùng đã chiến đấu và chiến thắng trên con đường mang tên Bác Hồ vĩ đại! Cán bộ, chiến sĩ Bộ đội Trường Sơn hãy phát huy truyền thống oanh liệt của quân đội ta để hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ của con đường chiến lược vẻ vang này trong giai đoạn mới của cách mạng”. Chỉ tính riêng trong cuộc Tổng tiến công và nổi dậy Xuân 1975, tuyến vận tải chiến lược Trường Sơn đã vận chuyển lần lượt 413.450 tấn vũ khí và hàng hóa các loại, trong đó có cả vũ khí hạng nặng, như: pháo cơ giới, xe tăng... góp phần quyết định thực hiện thắng lợi chủ trương chiến lược giành thắng lợi từng bước, tiến tới giành thắng lợi hoàn toàn trong cuộc kháng chiến chống Mỹ, cứu nước.

Con đường xác lập kỷ lục Việt Nam

Ngày 30-10-2011, trong chương trình Hội ngộ Kỷ lục gia Việt Nam lần thứ 21 diễn ra tại White Palace Thành phố Hồ Chí Minh, Trung tâm sách Kỷ lục Việt Nam công bố 54 kỷ lục mới nhất của Việt Nam được ghi nhận và xác lập từ tháng 1 đến tháng 10-2011. Đặc biệt, trong số đó ghi nhận 5 kỷ lục đầu tiên của Việt Nam về đường Trường Sơn-đường Hồ Chí Minh huyền thoại. Đó là:  
Con đường có độ cao và độ dài lớn nhất: Con đường nằm trên dãy núi Trường Sơn kéo dài qua lãnh thổ ba nước Việt Nam, Lào và Campuchia. Năm 1973 con đường được Trung ương Đảng Cộng Sản Việt Nam chính thức đổi tên là đường Hồ Chí Minh. Trước ngày mở chiến dịch Hồ Chí Minh năm 1975, đường Trường Sơn có 6 trục dọc với tổng chiều dài là 18.710km, gồm cả 5.980km đường ngang và 5.020km đường vòng tránh. 

Đường có nhiệt độ thấp nhất, lượng mưa nhiều nhất, độ bốc hơi ít nhất: Con đường ở độ cao 1.000m-1.800m, nhiệt độ trung bình dưới 13 độ C, lạnh nhất 3-6 độ C, nóng nhất cũng chỉ 14 độ C.

Lượng mưa hằng năm khoảng 2.500mm, lượng bốc hơi không quá 500mm. Đường quanh năm có mây mù che phủ, do đó mặt đường đất luôn ẩm ướt, trơn trượt.

Tháng 7 thường có lũ lớn làm tắt nghẽn giao thông, kéo dài đến hết tháng 9. 

Con đường duy nhất được báo chí, văn thơ, âm nhạc trong và ngoài nước nói đến nhiều nhất: Tại Việt Nam, trong thời kỳ chiến tranh hàng ngàn bài báo, bài thơ, truyện ngắn, truyện dài..., hàng chục ca khúc nổi tiếng viết về con đường này để ca ngợi tinh thần quyết chiến quyết thắng của quân và dân Việt Nam.  

Có 105 chính khách Phương Tây đã nói nhiều về “đường mòn Hồ Chí Minh.” Các nhà xuất bản lớn trên thế giới đã phát hành hàng trăm tác phẩm nói về cuộc chiến tranh Việt Nam với “con đường mòn” huyền thoại...

Con đường giữ vai trò chiến lược trọng yếu nhất trong cuộc kháng chiến cứu nước: Đã có trên 40.000 công binh, thanh niên xung phong… đào đắp trên 28 triệu m3 đất đai kiến thiết một hệ thống cầu đường gần 20.000km đường ôtô, 500km đường sông, 1.400km đường ống xăng dầu… như trận đồ bát quái xuyên rừng núi. Từ đó, chi viện 1,3 triệu tấn vũ khí, vật chất thiết yếu, đưa trên 2 triệu lượt người chi viện cho miền Nam. Trong đó có 3 quân đoàn chủ lực, 5 sư đoàn, gồm lực lượng binh khí kỹ thuật: xe tăng, pháo binh hạng nặng, tên lửa…  Là căn cứ chiến lược trực tiếp của 3 chiến trường: miền Nam, Đông Bắc Campuchia, Hạ Lào với chiều dài trên 1.000km, chiều rộng 100km gồm 21 tỉnh của 3 nước.

Con đường thực hiện mệnh lệnh thần tốc, táo bạo nhất để giành chiến thắng trong cuộc kháng chiến cứu nước. Nhận rõ vai trò huyết mạch của con đường, đối phương tập trung 70% lực lượng, phương tiện vũ khí kỹ thuật hiện đại, với 111.135 trận không kích, 1.263 cuộc hành quân bằng các loại chiến tranh công nghệ cao. Bộ đội Trường Sơn đã tiêu diệt và bắt sống gần hai vạn tên địch, bắn rơi 2.458 máy bay các loại, bảo đảm giao thông thông suốt.

Đại tướng Võ Nguyên Giáp đã nhận định tuyến chi viện chiến lược Trường Sơn-Hồ Chí Minh đã bảo đảm cho đại quân cả bộ binh và binh khí kỹ thuật nặng, bí mật bất ngờ từ Bắc tiến vào Nam, tạo ưu thế đột biến của đòn chiến lược quyết định trong Đại thắng Mùa Xuân năm 1975.