Những ngày tháng Bảy, chúng tôi tìm đến thăm cựu chiến binh Phạm Ngọc Quý đúng dịp ông vừa trở về nhà, sau hành trình dài hơn 1.000km đi đón liệt sĩ Trần Trung Kiên (1944-1972) từ Nghĩa trang xã Ba Dốc, huyện Bố Trạch, tỉnh Quảng Bình về Nghĩa trang liệt sĩ xã Phấn Mễ. Tại nghĩa trang này, còn hơn chục ngôi mộ khác cũng được ông Quý trực tiếp tìm kiếm, xác minh, đưa về. Thắp nén hương thơm trước anh linh các liệt sĩ, ông Quý kể: Anh Kiên là liệt sĩ đầu tiên trong năm 2024 mà tôi đón trở về. Tôi với anh ấy là người cùng làng, anh ấy hơn tuổi và hy sinh ở Quảng Bình trước cả thời điểm tôi nhập ngũ. Hành trình đón anh Kiên trở về cũng khá gian nan, bởi phải mất gần một năm xác minh do hồ sơ, giấy tờ không khớp với thông tin trên bia mộ, đến giờ đã hoàn thành nhiệm vụ, tôi cũng thấy an lòng.

Sinh năm 1953, song ông Quý trông khá khỏe mạnh, rắn rỏi, có lẽ những vất vả của những tháng năm “hai sương, một nắng” với ruộng đồng, nương chè và nhất là thời gian tham gia quân ngũ, trực tiếp chiến đấu cùng đồng đội đã giúp ông có một sức khỏe dẻo dai, trí nhớ cực tốt, cùng sự nhanh nhạy, tháo vát. Được biết, Ông nhập ngũ năm 1974, sau thời gian huấn luyện và cùng đồng đội hành quân vào Nam, biên chế về Đại đội 2, Tiểu đoàn 1, Trung đoàn Đồng Nai - Trung đoàn chủ lực đầu tiên của Quân khu Miền Đông (nay là Trung đoàn 4, Sư đoàn 5, Quân khu 7). Sau khi tham gia vào cuộc Tổng tiến công và nổi dậy mùa Xuân 1975, giải phóng miền Nam, thống nhất đất nước, ông Quý còn tham gia chiến tranh bảo vệ biên giới Tây Nam của Tổ quốc, làm nhiệm vụ quốc tế ở Campuchia. Đến tháng 6-1981 thì xuất ngũ.

Cựu chiến binh Phạm Ngọc Quý rà soát thông tin do gia đình liệt sĩ cung cấp.

Ông Quý bồi hồi nhớ lại: Sau khi rời quân ngũ, cuối năm ấy, tôi lấy vợ rồi sinh liền bốn đứa con. Cuộc sống cũng chật vật vì gia đình đông con, hai vợ chồng vừa làm mấy sào ruộng, vừa đi gánh than thuê, nên dù vẫn canh cánh trong lòng với những đồng đội còn nằm lại trên chiến trường và trên đất nước bạn nhưng tôi khi ấy “lực bất tòng tâm”. Rồi những người đồng đội cũ tìm gặp lại nhau, Hội bạn chiến đấu Sư đoàn 5 miền Đông Nam Bộ ở tỉnh Thái Nguyên gặp gỡ, trò chuyện và cùng nhau trao đổi, thống nhất về nhiệm vụ hỗ trợ các đồng đội còn sống có hoàn cảnh khó khăn cũng như tìm thân nhân cho liệt sĩ của đơn vị, ông đã tình nguyện nhận nhiệm vụ này, bởi ông nghĩ đây không chỉ là trách nhiệm của những người còn sống đối với những đồng đội đã hy sinh vì độc lập, tự do cho dân tộc, mà đây còn là sự tri ân của mình với các anh hùng liệt sĩ.

Nhân duyên đưa đến, giúp ông Quý tìm được người thân của đồng đội đầu tiên - liệt sĩ Phương Văn Cường (1956-1982) một cách rất tình cờ. Năm 2013, trên chuyến xe đi tham quan tại Sầm Sơn, Thanh Hóa do UBND tỉnh Thái Nguyên tổ chức cho những người có công và thân nhân gia đình liệt sĩ. Ông bất ngờ nhận ra vợ của đồng đội cũ cũng có mặt trong chuyến đi này và đang đau đáu tìm mộ chồng. Xúc động không nói lên lời ông lắp bắp hỏi lại: “Có phải chị là vợ của thằng Cường, quê ở xã Đồng Thịnh, huyện Định Hóa không?”. Người phụ nữ nghẹn ngào xác nhận: “Đúng ạ”. Ông Quý rưng rưng: “Tôi và nó cùng ở Trung đoàn 4, Sư đoàn 5. Năm 1981 tôi ra quân, sau đó một năm tôi biết tin Cường hy sinh và nằm lại trên đất nước Campuchia. Hiện nay tôi cũng đang đi tìm người thân cho nó đây”. Ngay sau đó, ông Quý tìm kiếm sự hỗ trợ của các cơ quan chức năng, sự kết nối của đồng đội và bản thân ông trực tiếp đi cùng gia đình liệt sĩ Cường để đón đồng đội trở về.

Là người cùng đơn vị, lại nhiều năm trực tiếp cùng ông Quý tham gia tìm kiếm thân nhân cho những đồng đội đã hy sinh, cựu chiến binh Ngô Hồng Mưu, phường Cải Đan, TP Sông Công, tỉnh Thái Nguyên chia sẻ: Dù tuổi đã cao, song khi nhận được thông tin anh Quý luôn nhiệt tình, trách nhiệm xác minh, tìm kiếm và kết nối. Khi cùng gia đình thân nhân liệt sĩ đi đón các anh trở về, chuyến đi nào tôi cũng thấy anh Quý thao thức, trằn trọc có khi cả đêm không ngủ. Có những chuyến đi kéo dài cả tuần, trong hành trình ấy, chúng tôi gặp không ít khó khăn, vất vả, song anh Quý không bao giờ ca thán mà luôn xông xáo, hỗ trợ kịp thời, điều đó khiến tôi và các anh em cũng như thân nhân, gia đình liệt sĩ càng thêm cảm phục, quý mến.

Cựu chiến binh Phạm Ngọc Quý (bên phải) cùng đồng đội di chuyển hài cốt các liệt sĩ từ nghĩa trang của 4 tỉnh Tây Ninh, Bình Dương, Đồng Nai, TP Hồ Chí Minh về lại quê nhà.

Hơn 10 năm qua, ông Quý ước tính đã đưa được gần 100 liệt sĩ trở về quê hương, nhiệm vụ của ông lúc đầu là kết nối tìm người thân cho liệt sĩ của đơn vị thuộc Trung đoàn 4, Sư đoàn 5, trước tiên là những liệt sĩ trên địa bàn Quân khu 1. Dần dần, ông càng nhận được nhiều thông tin về mộ liệt sĩ ở nhiều đơn vị khác và ở khắp các địa phương trong cả nước. Ông không quản ngại xa xôi, vất vả, sẵn sàng lên đường khi cần thiết. Công việc ấy dù không có thù lao, lại phải chi phí nhiều nhưng ông không hề đắn đo. Ông Quý nói: Cũng may có vợ con hiểu, thông cảm và hỗ trợ nhiều nên tôi được thực hiện tâm nguyện của mình.

Hành trình tìm kiếm thân nhân liệt sĩ gặp không ít khó khăn cả về vật chất lẫn quá trình tìm kiếm, kết nối. Có nhiều liệt sĩ dù đã xác nhận được mộ song hồ sơ thông tin không khớp, sai quê quán, năm sinh; nhiều địa chỉ do địa giới hành chính thay đổi nhiều lần, một số làng, xã tách, nhập thay đổi tên gọi khiến việc tìm đúng địa chỉ của liệt sĩ hay người thân liệt sĩ mất rất nhiều thời gian.

Anh Lường Văn Bền (Nông Hạ, Chợ Mới, Bắc Kạn) là em ruột của liệt sĩ Lường Văn Thức (1956-1980) cho biết: Khi đưa anh trai từ Nghĩa trang liệt sĩ huyện Tân Biên, tỉnh Tây Ninh trở về quê nhà, tôi rất biết ơn sự giúp đỡ quý báu của bác Quý. Bác đã tìm kiếm, kết nối và cùng gia đình vào tận nơi đón anh tôi. Càng nghẹn ngào hơn khi hôm ấy, bác Quý mới kể chi tiết về sự hy sinh của anh tôi cho cả nhà biết. Nhớ lại kỷ niệm xưa, ông Quý xúc động: “Tôi với Thức gắn bó với nhau từ ngày đầu nhập ngũ, lại ở cùng một tiểu đoàn nên thân thiết như anh em. Chúng tôi dặn nhau, nếu chẳng may một trong hai hy sinh, thì người còn lại phải đưa người kia về quê. Vào cuối năm 1980, khi đang làm nhiệm vụ quốc tế tại Campuchia, trong một trận đánh, Thức hy sinh, khi cậu ấy được đồng đội đưa về, tôi đã chạy ra tận nơi và chính tay chôn cất. Sau 42 năm, đến tháng 4-2022, cuối cùng tôi đã thực hiện lời hứa đưa cậu ấy về lại quê hương”. Nghe xong câu chuyện, anh Bền òa khóc và xin nhận ông Quý làm anh trai.

Ông Đặng Văn Thọ, Phó chủ tịch Hội cựu chiến binh xã Phấn Mễ, trưởng xóm Làng Bún cho biết: Cựu chiến binh Phạm Ngọc Quý luôn gương mẫu, trách nhiệm trong công việc chung, ông ấy đặc biệt dành nhiều tâm huyết cho việc tìm kiếm thân nhân liệt sĩ. Vì thế, bà con nơi đây vẫn hay gọi là ông Quý “liệt sĩ”, bởi họ luôn tôn trọng, yêu quý trước những hành động tốt đẹp mà ông Quý dành cho các liệt sĩ và thân nhân của họ.

Riêng với ông Quý, mỗi khi tìm được gia đình, người thân cho các liệt sĩ ông rất vui và như có thêm động lực để tiếp tục cuộc hành trình của mình. Ông tâm niệm: Những người lính ra trận như chúng tôi, được sống đã là một may mắn, vì thế tôi phải sống sao cho xứng đáng với những anh em đã hy sinh. Tôi chỉ mong mình có thật nhiều sức khỏe, để tiếp tục kết nối thông tin, tìm kiếm gia đình, người thân cho những đồng đội của mình.