Sau cuộc Tổng tiến công và nổi dậy Xuân Mậu Thân 1968, trên toàn chiến trường Miền Nam quân và dân ta đã giành được những thắng lợi có ý nghĩa quan trọng, làm phá sản chiến lược “Chiến tranh cục bộ” của Đế quốc Mỹ. Để tiếp tục tiến công địch, theo Chỉ thị của Bộ Tổng Tham mưu, Bộ tư lệnh Binh chủng Đặc công quyết định thành lập một số đơn vị, tổ chức huấn luyện chiến đấu, trong đó có Tiểu đoàn Đặc công 20.

Ngày 30 tháng 6 năm 1969, tại xã Tiên Hưng, huyện Lục Nam, tỉnh Hà Bắc, Tiểu đoàn 20 tổ chức Lễ công bố quyết định thành lập, ra quân huấn luyện và phát động phong trào thi đua học tập, rèn luyện tốt, sẵn sàng nhận nhiệm vụ chiến đấu bất kỳ thời gian nào và ở bất kỳ chiến trường nào. Lực lượng ban đầu của Tiểu đoàn có 350 cán bộ, chiến sĩ, được tuyển chọn từ Tiểu đoàn 12 và các Tiểu đoàn huấn luyện tân binh trong Binh chủng Đặc công, tổ chức thành 3 Đại đội Đặc công bộ, 3 Trung đội gồm Trinh sát, Thông tin, Hoả lực.

Sau gần 4 tháng huấn luyện ngày đêm, cán bộ, chiến sĩ Tiểu đoàn hoàn thành xuất sắc chương trình, kế hoạch huấn luyện được giao. Tháng 10-1969, Tiểu đoàn được lệnh di chuyển về đóng quân ở xã Tuy Lai, huyện Mỹ Đức, tỉnh Hà Tây (nay thuộc TP Hà Nội) tiếp tục huấn luyện để cán bộ chiến sĩ làm quen với địa hình tác chiến mới. Sau gần 2 tháng luyện tập, trình độ kỹ, chiến thuật của bộ đội đạt đến mức thuần thục. Cán bộ, chiến sĩ của Tiểu đoàn đều nhất loạt đăng ký quyết tâm và mong sớm được vào chiến trường giết giặc lập công.

Huấn luyện ngụy trang, vận động tiếp cận mục tiêu. Ảnh BÙI HIỆP

Cuối tháng 1-1970, Tiểu đoàn được lệnh đi chiến đấu trên chiến trường nước bạn Lào. Với khẩu hiệu “Giúp bạn là tự giúp mình”, từ tháng 2-1970 đến cuối năm 1971 cán bộ, chiến sĩ đơn vị đã tham gia chiến đấu trong các chiến dịch 139 giải phóng cánh Đồng Chum - Xiêng Khoảng và chiến dịch Đường 9 Nam Lào, đánh bại cuộc hành quân "Lam Sơn 719" của quân chủ lực sài gòn. Tiêu biểu là các trận luồn sâu đánh chiếm cứ điểm đồi Không Tên tại Vành Khăn - thuộc tỉnh Xiêng Khoảng và giành hiệu xuất chiến đấu cao trong các trận Phu - Phai - May, Tà Ngàn ở Nam Lào. Bằng các chiến thắng vang dội từ chiến dịch Thượng Lào đến Hạ Lào. Cán bộ, chiến sĩ Tiểu đoàn Đặc công 20 đã cùng toàn Đảng, toàn dân, toàn quân ta xây dựng tình đoàn kết Hữu nghị Việt - Lào.

Sau khi hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ quốc tế ở nước bạn Lào, do yêu cầu nhiệm vụ cách mạng, đầu năm 1972, Tiểu đoàn được Bộ tư lệnh Đặc công điều về Đắc Lắc trực thuộc Bộ tư lệnh Mặt trận Tây Nguyên. Trong suốt năm 1972, mặc dù gặp nhiều khó khăn, gian khổ, song Tiểu đoàn đã liên tục lập được nhiều chiến công trong các trận Iexum, Cẩm Ga, Buôn Vít, Buôn Đê.... tiêu diệt nhiều sinh lực, phá hủy nhiều vũ khí, phương tiện chiến tranh của địch. Sau Hiệp định Pari (1-1973) Tiểu đoàn được giao nhiệm vụ bảo vệ vùng giải phóng và hành lang chiến lược của ta; từ năm 1973 đến năm 1974, Tiểu đoàn tham gia đánh trên 10 trận, trừng trị ngụy quân Sài Gòn vi phạm hiệp định Pari, bảo vệ vững chắc vùng giải phóng.

Tháng 8-1974 Tiểu đoàn được lệnh tham gia thành lập Trung đoàn Đặc công 198 đóng quân trên địa bàn Tây Nguyên. Từ tháng 8-1974 đến tháng 5-1975, Tiểu đoàn đã tham gia Chiến dịch Tây Nguyên và Chiến dịch Hồ Chí Minh lịch sử, trực tiếp tham gia đánh chiếm sân bay Hoà Bình và kho đạn Mai Hắc Đế, giữ vững các mục tiêu, tạo điều kiện cho binh chủng hợp thành tiến vào giải phóng thị xã Buôn Mê Thuột vào hồi 11 giờ ngày 11-3-1975. Trong chiến dịch Hồ Chí Minh, Tiểu đoàn đã hoàn thành tốt nhiệm vụ đánh chiếm và chốt giữ cầu Sáng gồm 16 lô cốt, ụ súng của địch, tiêu diệt và bắt sống hơn 100 tên ngụy, tạo hành lang thuận lợi để quân ta tiến vào giải phóng Sài Gòn.

Tổng kết cuộc kháng chiến chống Mỹ cứu nước, Tiểu đoàn Đặc công 20 tham gia bốn chiến dịch: Chiến dịch 139 giải phóng cánh đồng Chum - Xiêng Khoảng trên chiến trường nước bạn Lào tháng 2-1970; Chiến dịch phản công Đường 9 – Nam Lào, đánh bại cuộc hành quân “Lam Sơn 719” tháng 2-1971; Chiến dịch Tây Nguyên tháng 3-1975 và Chiến dịch Hồ Chí Minh tháng 4-1975 lập nhiều chiến công xuất sắc. Tiểu đoàn đã trực tiếp chiến đấu 48 trận, tiêu diệt và loại khỏi vòng chiến đấu 1.246 tên địch, bắt 116 tên. Nằm trong đội hình chiến đấu của Trung đoàn Đặc công 198, Tiểu đoàn đã góp phần cùng với các đơn vị trong Trung đoàn tham gia đánh, phá hủy, phá hỏng hơn 100 nghìn tấn bom đạn, 15 triệu lít xăng dầu, 30 máy bay các loại, 100 xe quân sự và nhiều phương tiện chiến tranh của địch, thu 2.132 khẩu súng các loại, hơn 100 tấn đạn pháo, 50 xe quân sự, 2000 lít xăng dầu.

Miền Nam hoàn toàn giải phóng, cả nước độc lập, thống nhất, nhưng các thế lực thù địch lại gây hấn, phát động chiến tranh ở hai đầu biên giới nước ta. Tiểu đoàn lại bước vào cuộc chiến đấu mới. Từ giữa năm 1975 đến đầu năm 1979, tiểu đoàn đã hoàn thành tốt nhiệm vụ bảo vệ sân bay Tân Sơn Nhất, truy quét phỉ Fulro ở Tây Nguyên. Tham gia truy kích hành động xâm lược biên giới Tây Nam của bọn Pôn-Pốt. Tiêu biểu là các trận đánh chiếm Điểm cao Dốc Đá Bia và các mục tiêu của địch ở khu vực Ba Chúc, huyện Bảy Núi, tỉnh An Giang, khu vực chùa Bạch Bột và ngã ba Giếng Xây, tỉnh Tây Ninh bị Pôn-Pốt chiếm giữ. Trong cuộc chiến đấu bảo vệ biên giới phía Bắc của Tổ quốc, tiểu đoàn tập kích bí mật địch ở bình độ 400 huyện Cao Lộc (Lạng Sơn) tiêu diệt hàng trăm tên địch, phá hủy nhiều phương tiện chiến tranh của chúng, góp phần bảo vệ và xây dựng địa bàn biên giới vững chắc, chống địch lấn chiếm.

Trình diễn khí công tại lễ ra quân huấn luyện cơ quan Quân khu năm 2019. Ảnh NGUYÊN MẠNH

Theo quyết định về tổ chức biên chế năm 1987 của Bộ Quốc phòng, Trung đoàn 198 được rút gọn; Tiểu đoàn 20 của Trung đoàn được chuyển về Quân khu 1 làm nhiệm vụ huấn luyện, sẵn sàng chiến đấu, làm nhiệm vụ A2, chống khủng bố, phòng chống cháy nổ, phòng chống lụt bão, tìm kiếm cứu nạn và rà phá bom mìn, vật nổ, xây dựng địa bàn, củng cố thế trận lòng dân. Tiểu đoàn thường xuyên được sự lãnh đạo, chỉ đạo sâu sát của Thường vụ Đảng ủy, Bộ Tư lệnh Quân khu và Đảng ủy, Thủ trưởng Bộ Tham mưu, các Phòng, Ban cơ quan Quân khu, sự quan tâm giúp đỡ, tạo điều kiện của cấp uỷ, chính quyền và nhân dân địa phương xã Linh Sơn, thành phố Thái Nguyên, tỉnh Thái Nguyên.

Cán đại biểu cơ quan Quân khu và cán bộ chiến sĩ đơn vị trong đêm giao lưu văn nghệ. Ảnh MẠNH QUỲNH

Với sự nỗ lực phấn đấu của cán bộ, chiến sĩ, Tiểu đoàn luôn duy trì chặt chẽ, nề nếp chế độ sẵn sàng chiến đấu, nâng cao cảnh giác cách mạng, không để xảy ra bất ngờ, bị động trong mọi tình huống, xử lý kịp thời, có hiệu quả các tình huống xảy ra trên địa bàn Quân khu khi có lệnh. Hằng năm 100% các khoa mục huấn luyện đạt khá, giỏi; huấn luyện chuyên ngành đạt giỏi; tổ chức 14 đợt huấn luyện dự bị động viên đạt khá. Đơn vị tham gia các hội thao, hội thi đạt được thành tích cao, gần nhất là năm 2018, đạt giải nhất toàn đoàn Hội thao kỹ, chiến thuật đặc công toàn quân. Nhiều năm đơn vị đ­ược Bộ tư­ lệnh Quân khu, Bộ tư­ lệnh Đặc công tặng Cờ Đơn vị huấn luyện giỏi và nhiều bằng khen đơn vị huấn luyện chuyên ngành đặc công giỏi. Trong hơn 20 năm qua đơn vị đã thực hành rà phá bom mìn vật nổ trên tuyến biên giới tỉnh Cao Bằng, Lạng Sơn giải phóng hơn 650 ha đất phục vụ phân giới cắm mốc và bàn giao cho địa phương canh tác, hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ được giao.

Với những thành tích đạt được, Đảng bộ Tiểu đoàn 28 năm đạt TSVM, đơn vị đạt Quyết thắng trong đó có 7 năm liên tục đạt TSVM (2011-2017); năm 2016 được Quân ủy Trung ương Tặng cờ ‘‘Tổ chức cơ sở Đảng TSVM’’ tiêu biểu 5 năm liền (2011-2015) cho Đảng bộ Tiểu đoàn 20. Đơn vị 12 lần được Bộ Quốc phòng tặng bằng khen, nhiều năm liên tục được Bộ tư lệnh Quân khu tặng danh hiệu Đơn vị Quyết thắng. Các năm 2012, 2017, Đoàn cơ sở Tiểu đoàn được Tổng cục Chính trị tặng bằng khen tổ chức Đoàn xuất sắc 5 năm liền.