1. Internet và các trang mạng xã hội - Thành tựu vĩ đại, tác động đa chiều

Internet ra đời là một thành tựu vĩ đại của nhân loại trong thế kỷ XX. Tiền thân của mạng internet ban đầu là mạng ARPANET do Cơ quan Quản lý dự án Nghiên cứu phát triển ARPA thuộc Bộ Quốc phòng Mỹ thực hiện lần đầu tiên vào tháng 7 năm 1969. Năm 1974, thuật ngữ “Internet” chính thức xuất hiện, tuy nhiên, dấu mốc lịch sử quan trọng của nó được xác lập vào giữa thập niên 80 của thế kỷ XX khi Tổ chức Khoa học Quốc gia Mỹ (NSF) thành lập mạng liên kết các trung tâm máy tính lớn với nhau, gọi là mạng NSFNET (tiền thân của mạng internet ngày nay). Với nhiều tính năng, tiện ích vượt trội, khả năng kết nối mở, internet đã trở thành một mạng lớn nhất trên thế giới, “mạng của các mạng” và được ứng dụng ở hầu hết các lĩnh vực trong đời sống xã hội từ kinh tế, chính trị, khoa học, giáo dục, y tế, văn hoá, xã hội đến đối ngoại và an ninh, quốc phòng... Cũng từ đó, các dịch vụ trên internet không ngừng phát triển và tạo ra “kỷ nguyên công nghệ truyền thông kỹ thuật số”, trong đó, đáng chú ý là sự phát triển của các trang mạng xã hội như Facebook, Twitter, Yahoo, Yume, Zingme, You Tube, Blog, Zalo, Tik tok…

Việt Nam là quốc gia sử dụng mạng internet tương đối muộn so với các nước trong khu vực và trên thế giới (ngày 19 tháng 11 năm 1997). Tuy nhiên, sau 25 năm hoạt động, Việt Nam đã trở thành một trong những nước có tốc độ phát triển cơ sở hạ tầng và số lượng người sử dụng internet tăng nhanh nhất thế giới.

Theo báo cáo của Hiệp hội Internet Việt Nam (VIA), đến  tháng 9/2022, Việt Nam đứng thứ 12 trong tổng số gần 200 quốc gia và vùng lãnh thổ có số lượng người dùng internet nhiều nhất thế giới; có 72,1 triệu người sử dụng internet (đạt tỷ lệ 73,2% dân số).

Internet và các trang mạng xã hội đã tạo ra cơ hội cho tất cả các đối tượng không phân biệt tuổi tác, trình độ, giai cấp, dân tộc, khoảng cách địa lý, biên giới quốc gia… có thể truy cập, tìm kiếm, khai thác, sử dụng thông tin phục vụ cho tất cả các nhu cầu và mục đích khác nhau. Khác với báo in, phát thanh, truyền hình, thư tín truyền thống… internet và các trang mạng xã hội có tính tương tác và tính thời sự cao. Người dùng ở mọi địa điểm, mọi thời điểm có thể chia sẻ, đăng tải các thông tin, hình ảnh, trình bày suy nghĩ, tâm trạng của cá nhân, tìm kiếm kết bạn, xây dựng các mối quan hệ cùng lúc với nhiều người mà không cần sử dụng các thông tin thật của bản thân. Nói cách khác, thông qua internet và các trang mạng xã hội mọi người có thể thực hiện các nội dung, các công việc với nhiều mục đích khác nhau trong đời sống thực nhưng được tiến hành trên “không gian ảo”, “xã hội ảo”.

Những tiện ích, tác dụng tích cực của internet và các trang mạng xã hội mang lại cho cuộc sống, cho xã hội là rất rõ ràng và không phải bàn cãi. Tuy nhiên, bên cạnh những tác động tích cực, những hệ lụy và tác động tiêu cực mà nó mang đến cũng không hề ít. Hiện nay, chỉ cần một vài thao tác đơn giản trên công cụ tìm kiếm Google, Cốc Cốc… chúng ta có thể tìm thấy đủ mọi thứ “thượng vàng hạ cám”, đủ mọi vấn đề hỷ, nộ, ái, ố. Không có gì lạ khi thời gian gần đây nhiều vụ việc, nhiều vấn đề tiêu cực có nguyên nhân xuất phát từ việc sử dụng internet và các trang mạng xã hội gây nên như tiêu tốn quá nhiều thời gian, tiền bạc trong sử dụng internet và các trang mạng xã hội; đưa các tin tức, hình ảnh thiếu chính xác, tung tin đồn thất thiệt; bôi nhọ danh dự, hạ thấp uy tín, nhân phẩm và thương hiệu của các tổ chức và cá nhân; lừa đảo chiếm đoạt tài sản; tuyên truyền chống phá Đảng, Nhà nước và các tổ chức chính trị - xã hội, xuyên tạc đời tư của cán bộ lãnh đạo các cấp, văn nghệ sĩ; kích động, lôi kéo, tập hợp lực lượng chống phá cách mạng Việt Nam…

2. Chủ động phòng, chống “những làn gió độc”

Trước những tác động theo chiều hướng tiêu cực ngày càng tăng từ việc sử dụng internet và các trang mạng xã hội ở Việt Nam, nhất là đối với thanh niên, thiếu niên đã và đang đặt ra cho Đảng, Nhà nước và các cơ quan chức năng, các đoàn thể và toàn xã hội những yêu cầu cấp bách cần giải quyết. Ngày 15 tháng 7 năm 2013, Thủ tướng Chính phủ đã ban hành Nghị định số 72/2013/NĐ-CP về việc “Quản lý, cung cấp, sử dụng dịch vụ internet và thông tin trên mạng” có hiệu lực thi hành từ ngày 01 tháng 9 năm 2013; ngày 19 tháng 11 năm 2015, Quốc hội khóa XIII ban hành Luật An toàn thông tin mạng năm 2015; ngày 12 tháng 6 năm 2018, Quốc hội khóa XIV ban hành Luật An ninh mạng, số 24/2018/QH14,… để quản lý, định hướng các hoạt động trên internet, các trang mạng xã hội đi vào nền nếp, có quy củ; thiết lập hành lang pháp lý để bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp, chính đáng của các cá nhân, tổ chức, lợi ích của quốc gia, dân tộc; giữ gìn những giá trị văn hóa, chuẩn mực đạo đức truyền thống tốt đẹp; phòng ngừa, ngăn chặn và xử lý nghiêm các hành vi vi phạm pháp luật, vi phạm các quy định trong sử dụng internet và các trang mạng xã hội.

Trong thời gian tới, để chủ động phòng, chống “những làn gió độc” từ internet và các trang mạng xã hội, đồng thời thực hiện có hiệu quả Nghị định 72/2003/NĐ-CP của Chính phủ, Luật An ninh mạng năm 2018, theo tôi cần quán triệt và thực hiện tốt một số giải pháp cơ bản sau đây:

1. Tuyên truyền, giáo dục nâng cao nhận thức, kiến thức trong sử dụng internet và các trang mạng xã hội cho cộng đồng, nhất là thanh niên, thiếu niên

Các cơ quan thông tin đại chúng, các bộ, ngành, địa phương và từng gia đình cần quan tâm chú trọng hơn nữa tới việc tuyên truyền, giới thiệu, hướng dẫn và quản lý việc khai thác, sử dụng internet của người dân, của thành viên trong các tổ chức và trong mỗi gia đình, phù hợp với điều kiện thời gian, kinh tế và tính chất, yêu cầu công việc. Bên cạnh việc động viên, khuyến khích việc sử dụng các tiện ích trong môi trường mở từ internet, phải đồng thời chỉ rõ những tác động tiêu cực, những “cạm bẫy” mà bất kỳ ai cũng có thể mắc phải nếu thiếu hiểu biết, thiếu bản lĩnh và có những hành vi cố tình vi phạm các quy định trong sử dụng internet và các trang mạng xã hội.

Nhà trường, gia đình và xã hội cần phải cùng nhau chia sẻ trách nhiệm với các cơ quan chức năng trong công tác tuyên truyền, giáo dục cho các đối tượng nhất là thanh niên, thiếu niên những kiến thức, kỹ năng cơ bản trước khi sử dụng internet và các trang mạng xã hội. Đặc biệt là các kỹ năng “tự bảo vệ”, “tự đề kháng” cho người sử dụng; thường xuyên khuyến cáo công dân không nên dành quá nhiều thời gian trong ngày cho việc sử dụng internet và các trang mạng xã hội, vừa tiêu tốn thời gian, tiền bạc, vừa ảnh hưởng tới sức khỏe của bản thân. Không truy cập vào các trang mạng có nội dung xấu độc, các trang web có địa chỉ và đường link lạ hoặc có địa chỉ IP đặt ở ngoài lãnh thổ Việt Nam. Không đăng tải, phát tán tin tức, hình ảnh có nội dung kích động bạo lực, khiêu dâm, các nội dung thuộc bí mật Nhà nước, bí mật quân sự; không tung tin và phát tán các tin đồn thất thiệt, bôi nhọ danh dự, hạ thấp uy tín của các tổ chức và cá nhân; tuyên truyền, lôi kéo, kích động chống đối Đảng, Nhà nước và gây rối trật tự công cộng…

2. Tiếp tục xây dựng, hoàn thiện các văn bản quy phạm pháp luật, tạo hành lang pháp lý đủ mạnh để quản lý internet và các trang mạng xã hội

Các cơ quan chức năng, nhất là Ban Tuyên giáo Trung ương, Bộ Thông tin và Truyền thông cần tiếp tục nghiên cứu kỹ tình hình thực tế; tham khảo, học tập kinh nghiệm của các nước, xin ý kiến của các chuyên gia, các nhà lãnh đạo, quản lý, nhà khoa học và tham khảo ý kiến của các tầng lớp nhân dân để xây dựng và hoàn thiện các văn bản quy phạm pháp luật, đẩy nhanh tiến độ việc soạn thảo, ban hành các luật, văn bản dưới luật, quy định, hướng dẫn,… có liên quan đến khai thác, sử dụng internet và các trang mạng xã hội, tạo hành lang pháp lý đầy đủ, chặt chẽ giúp các cơ quan chức năng thuận lợi trong thực thi nhiệm vụ. Trước mắt, cần tiếp tục đẩy mạnh việc tuyên truyền, giới thiệu và hướng dẫn việc triển khai thực hiện Nghị định 72 của Chính phủ, Luật An toàn thông tin mạng năm 2015, Luật An ninh mạng năm 2018 nghiêm túc, chặt chẽ, hiệu quả. Phân định rõ quyền hạn, trách nhiệm của các cơ quan, ban, ngành, các tổ chức chính trị - xã hội và từng địa phương, của cấp ủy, người đứng đầu tổ chức, cơ quan, đơn vị trong việc quản lý, khai thác, sử dụng internet và các trang mạng xã hội của cán bộ, đảng viên, nhân viên, công chức, viên chức, các thành viên thuộc quyền. Thường xuyên tiến hành khảo sát, nghiên cứu thực tế để cung cấp những luận cứ khoa học có sức thuyết phục trong việc tiếp tục ban hành các quy định, hướng dẫn, quy chế để việc quản lý internet và các trang mạng xã hội ngày càng chặt chẽ, hiệu quả hơn. Kiên quyết đấu tranh, phản bác, lên án những hành động công kích, vu cáo Việt Nam vi phạm nhân quyền, vi phạm các điều ước quốc tế về quyền tự do, dân chủ, “tự do ngôn luận”, “tự do Internet” của các phần tử cơ hội chính trị và các thế lực thù địch. 

3. Tăng cường các biện pháp kỹ thuật trong phòng ngừa, ngăn chặn tác động tiêu cực từ internet và các trang mạng xã hội

Hiện nay, không chỉ Việt Nam mà rất nhiều quốc gia trên thế giới có các quy định về quản lý internet và các trang mạng xã hội, tiêu biểu là Mỹ, Italia, Hàn Quốc, Trung Quốc, Triều Tiên, Cu ba… Điều đó chứng tỏ, việc quản lý internet và các trang mạng xã hội trong đó có sử dụng các biện pháp kỹ thuật là một hoạt động hết sức bình thường và cần thiết nhằm bảo vệ lợi ích quốc gia, lợi ích của các tổ chức và công dân. Tùy theo điều kiện kinh tế, trình độ khoa học công nghệ, thể chế chính trị, nền văn hóa mà mỗi nước có quy định riêng, có các biện pháp và hình thức quản lý riêng. Việt Nam là một nước có số lượng người sử dụng internet và các trang mạng xã hội đông; tuy nhiên, có một bộ phận không nhỏ người dân sử dụng internet và các trang mạng xã hội với các mục đích không lành mạnh, thiếu thiết thực, kém hiệu quả. Cá biệt vẫn có hiện tượng nhiều người thường xuyên truy cập vào các trang “web đen” có nội dung xấu độc, bạo lực, đồi trụy, phản động hoặc các nội dung không phù hợp với chuẩn mực đạo đức và văn hóa dân tộc. Do đó, các cơ quan chức năng, các nhà cung cấp dịch vụ internet ở Việt Nam cần sử dụng các biện pháp kỹ thuật, quản trị mạng, quản trị hệ thống, tạo ra những “bức tường lửa” để ngăn chặn người sử dụng truy cập vào các trang mạng xấu độc. Kiên quyết yêu cầu các nhà cung cấp dịch vụ internet tại thị trường Việt Nam cả trong nước và nước ngoài phải chia sẻ thông tin khách hàng với các cơ quan quản lý. Thường xuyên theo dõi, phát hiện và xử lý kịp thời các hoạt động vi phạm pháp luật, vi phạm các quy định trong khai thác, sử dụng internet và các trang mạng xã hội, góp phần làm “trong sạch” môi trường internet ở Việt Nam.

4. Xử lý nghiêm các hành vi vi phạm quy định trong quản lý, sử dụng internet và các trang mạng xã hội

Bên cạnh việc thực hiện đồng bộ các giải pháp về tuyên truyền, giáo dục, các biện pháp kỹ thuật về quản trị mạng, quản trị hệ thống, phải kết hợp với các biện pháp hành chính, xem xét xử lý trách nhiệm hình sự đối với những hành vi vi phạm quy định trong khai thác, sử dụng internet và các trang mạng xã hội. Đây là giải pháp mang tính bắt buộc và là “giải pháp cuối cùng” trong điều kiện các giải pháp khác chưa đủ mạnh, chưa đủ sức răn đe đối với những đối tượng cố tình lợi dụng internet và các trang mạng xã hội để tiến hành các hoạt động phạm pháp, không phù hợp với thuần phong, mỹ tục của dân tộc Việt Nam. Các cơ quan chức năng cần chủ động trong quản lý, theo dõi, điều tra, xác minh, kết luận chính xác tính chất, mức độ vi phạm của từng tổ chức, cá nhân để có căn cứ thuyết phục trong xử lý các trường hợp vi phạm theo đúng pháp luật Việt Nam và các đạo luật, hiệp ước quốc tế mà Việt Nam là thành viên hoặc đã tham gia ký kết. Không tạo ra kẽ hở pháp lý để các đối tượng phản động lợi dụng vấn đề này công kích Việt Nam. Đặc biệt, phải hết sức quyết liệt và thận trọng trong điều tra, xem xét, kết luận và xử lý các hành vi lợi dụng internet và các trang mạng xã hội để tuyên truyền, lôi kéo, tập hợp lực lượng chống đối Đảng, Nhà nước, lực lượng vũ trang, gây rối trật tự công cộng, các hành vi lừa đảo, mua bán, kinh doanh thương mại điện tử bất hợp pháp.

Khai thác, sử dụng internet và các trang mạng xã hội là một nhu cầu cần thiết và chính đáng của mỗi công dân, đặc biệt là trong bối cảnh tác động mạnh mẽ của cuộc Cách mạng Công nghiệp lần thứ tư hiện nay. Tuy nhiên, cũng giống như các lĩnh vực khác, để phát huy những thành tựu và tiện ích, khắc phục những tác động tiêu cực từ internet và các trang mạng xã hội, Đảng, Nhà nước phải có các chủ trương, giải pháp quản lý hoạt động này. Đây là vấn đề hết sức bình thường, một quy luật trong quản lý xã hội, duy trì kỷ cương phép nước của tất cả các quốc gia, dân tộc. Song để quản lý internet và các trang mạng xã hội thực sự có hiệu quả, một mặt bảo đảm các quyền tự do internet cho công dân, mặt khác phải giữ vững ổn định chính trị xã hội, khắc phục những tác động tiêu cực, đòi hỏi phải có sự chung tay vào cuộc của cả hệ thống chính trị và toàn xã hội dưới sự lãnh đạo của Đảng, sự quản lý của Nhà nước, nhất là vai trò của các cơ quan chức năng thuộc Ban Tuyên giáo Trung ương, Bộ Thông tin và Truyền thông, Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch, Bộ Công an, Bộ Quốc phòng, Viện Kiểm sát nhân dân tối cao, Tòa án nhân dân tối cao, các cơ quan truyền thông, báo chí, phát thanh, truyền hình, các nhà cung cấp dịch vụ internet và nhất là vai trò tự giác, “tự miễn dịch”, “tự bảo vệ” của mỗi cá nhân trong quá trình khai thác, sử dụng internet và các trang mạng xã hội./.

Thượng tá, TS PHAN VĂN LƯƠNG, Cục Tuyên huấn, Tổng cục Chính trị

TÀI LIỆU THAM KHẢO

(1) Nguyễn Hồng Quân, “Từ “Mùa xuân Ả-Rập” suy ngẫm về biện pháp quản lý các trang mạng xã hội”, Tạp chí Cộng sản số 850, tháng 8 năm 2013, Hà Nội, 2013.

(2) Chính phủ, Nghị định số 72/2013/NQ-CP, ngày 15 tháng 7 năm 2013 về “Quản lý, cung cấp, sử dụng dịch vụ internet và thông tin trên mạng”, Hà Nội, 2013.

(3) Quốc hội, Luật An toàn thông tin mạng, số 86/2015/QH13, ngày 19 tháng 11 năm 2015, Hà Nội, 2015.

(4) Quốc hội, Luật An ninh mạng, số 24/2018/QH14, ngày 12 tháng 6 năm 2018, Hà Nội, 2018.

(5) Khắc Thi, Giới hạn nào cho truyền thông mạng, Báo Sài Gòn giải phóng điện tử, ngày 21 tháng 7 năm 2013, Hà Nội, 2013.

(6) Tổng cục Chính trị Quân đội nhân dân Việt Nam, Tài liệu tham khảo về đấu tranh phòng, chống “diễn biến hòa bình” trên lĩnh vực tư tưởng, văn hóa, Nxb QĐND, Hà Nội, 2014, tr. 295.