Trước Cách mạng Tháng Tám năm 1945, thực dân Pháp cho xây dựng đồn tại Đồng Mu khá kiên cố. Đồn Đồng Mu nằm trên gò nổi lên giữa cánh đồng của hai xóm Nà Đỏong và Bản Thán thuộc xã Ân Quang nay là xã Xuân Trường, huyện Bảo Lạc. Theo hồi ký của Đại tướng Võ Nguyên Giáp: “So với đồn Phai Khắt và Nà Ngần, đồn Đồng Mu “rắn” hơn nhiều cả về công sự và hỏa lực. Đồn đóng trên một quả đồi, được xây bằng đá và tường trình dày, có nhiều lô cốt, tường trình và bằng đá dày với lỗ châu mai”… Từ đồn này, quân địch ngăn chặn, đàn áp phong trào cách mạng và truy lùng, bắt bớ cán bộ cách mạng. Vì ở gần biên giới Việt - Trung, thường phải đối phó với bọn thổ phỉ, nên địch xây dựng hệ thống phòng thủ khá vững chắc. Đêm 4, rạng sáng ngày 5-12-1945, Đội Việt Nam tuyên truyền giải phóng quân sau khi giành thắng lợi ở đồn Phai Khắt, Nà Ngần đã tiến quân về tấn công, tiêu diệt đồn Đồng Mu. Lợi dụng đêm tối, Đội Việt nam tuyên truyền giải phóng quân đã bí mật đột nhập. Trận đánh diễn ra ác liệt từ 11 giờ đêm mùng 4 đến 3 giờ sáng ngày 5-2-1945. Quân ta đã tiêu diệt nhiều tên địch, thu 5 khẩu súng và một số đạn dược khác. Đồng chí tiểu đội trưởng Hoàng Văn Nhủng (bí danh Xuân Trường), dân tộc Tày, quê ở xã Sóc Hà, huyện Hà Quảng đã anh dũng chiến đấu và hy sinh. Năm 1958, bí danh Xuân Trường đã được đặt tên cho xã Ân Quang để tỏ lòng biết ơn và ghi nhớ công lao của đồng chí đối với lịch sử đấu tranh cách mạng của Đảng bộ, nhân dân các dân tộc huyện Bảo Lạc nói chung và xã Xuân Trường nói riêng. Đồn Đồng Mu trở thành địa chỉ đỏ của xã Xuân Trường cũng như huyện Bảo Lạc.

Di tích lịch sử quốc gia đồn Đồng Mu (Xuân Trường, Bảo Lạc, Cao Bằng). Ảnh: TH

Di tích đồn Đồng Mu đã được Bộ Văn hoá - Thông tin nay là Bộ Văn hoá - Thể thao và Du lịch xếp hạng Di tích lịch sử quốc gia năm 1995. Trong năm có rất nhiều đoàn đến tham và tìm hiểu lịch sử của đồn Đồng Mu, bày tỏ lòng khâm phục ý chí chiến đấu của quân và dân ta. Từ đó kính cẩn nghiêng mình trước anh linh các anh hùng, liệt sĩ đã ngã xuống bảo vệ quê hương. Tìm về di tích lịch sử đồn Đồng Mu, mỗi người càng thấy trân trọng và yêu quý mảnh đất anh hùng, kiên cường, bất khuất nơi đây. Qua đó sẽ hiểu được bài học lịch sử quê hương qua di tích một cách sâu sắc và chân thực nhất, để lại trong lòng mỗi người cái tâm, cái tình và tinh thần trách nhiệm, góp phần vào sự nghiệp xây dựng và phát triển quê hương, đất nước.